Wandeling Worth-Rheden 2008
De Posthoorn.
De oude herberg de “Posthoorn”, al in 1678 genoemd, is heel lang in het bezit geweest van de familie Belder. De oude Posthoorn is afgebroken in 1926. De nieuwe Posthoorn is meer naar achteren gebouwd en werd toen chauffeurscafé. Het was een bekend café in de regio. Veel supporters van de VV Rheden kwamen na een uitwedstrijd aan om iets te gebruiken en zeiden tegen elkaar: “we gaan nog even naar Jan ten Hoedt” . In 1989 is het chauffeurscafé samen met de oude schuur afgebroken en na een grondige verbouwing werd het een Chinees restaurant wat het nog steeds is. De huizen tegenover het restaurant zijn ongeveer 125 tot 150 jaar oud. Er stond een prachtige villa het “Velperend” genoemd. De laatste jaren, voor de afbraak in de jaren 70 van de vorige eeuw, was het een verzorgingstehuis.
Op 21 juli 1820 werd de eerste steen gelegd voor de straatweg Arnhem-Zutphen. Om de kosten te dekken werden op verschillende plaatsen tollen neergezet: in Ellecom, bij de Posthoorn en bij Bronbeek in Arnhem. De tolgaarder moest dag en nacht aanwezig zijn om zijn geld van passanten te innen. Rond 1900 zijn de tollen opgeheven en de meeste afgebroken. De tol bij de Posthoorn werd tot 1934 bewoond door de familie Reijers. Toen werd ook deze afgebroken. Alleen de tol in Arnhem waar nu een makelaardij in gevestigd is, staat er nog. Er liep een weg van de tol naar het spoor. Er stond een boerderij de “Beemt”. Deze is in 1913 afgebrand. Nu staat er een gashouder. De boerderij welke afgebrand is werd bewoond door de familie Arends. Er stonden ook 4 arbeiderswoningen van Lüps van Biljoen.
De Bronckhorst
De familie van Essen bouwde in het midden van de 19e eeuw een boerderij, tevens bakkerij en winkel. Gerrit van Essen had er een “hulppostkantoortje“ met de naam “Worth-Rheden“. Toen Gerrit in 1939 overleed ging het over op zoon Frits welke de voorkamer verbouwde tot gelagkamer. Hij gaf zijn café de naam “Zomerlust”. Er werd ook pension gehouden. In 1947 betrok de heer Bronkhorst het pand en verbeterde het pand door er een rieten kap op te zetten. In 1965 werd er gestopt met hotelgasten. In 1977 is het overgegaan naar de familie van Dijk en rond 2000 is het overgenomen door de huidige eigenaar. Bij de brievenbus even voorbij de Bronckhorst bevindt zich een kadastersteen welke het begin van Worth-Rheden aangeeft. Op een kaart van van Geelkercken uit 1635 staat hier vlakbij ook een herberg er tegenover op de Snippendaalseweg welke richting Eerbeek liep. De spoorlijn kwam vele jaren later, rond 1866.
Vossenhuizen
Aan het einde van de Brinkweg, de Kruishorst voorbij, staan enkele woningen. Voor de middelste woning staat nog een pomp. Deze huizen zijn in 1911 gebouwd door de eigenaar van de Steenfabriek. (Later industrieterrein De Groot, nu Riverstone). De arbeiders liepen over een jaagpad door het weiland naar de fabriek. Met hoogwater werden zij naar de fabriek overgebracht met een roeiboot.
De Kruishorst
Wanneer we van Vossenhuizen teruglopen naar de Roggeweg passeren we het landgoed “ De Kruishorst”. Het landgoed wordt al in de 16e eeuw vermeld onder de naam “ Meekerens Goetje”. De Kruishorst bestond uit een hoofdgebouw met ten oosten een Oranjerie met tuinmanswoning, een hof met druivenkas en broeibakken en ten westen een koetsierswoning met paardenstallen en ruimte voor de rijtuigen. De bewoners maakten geen gebruik van de Brinkweg, maar van de lange oprijlaan welke uitkwam op de Arnhemsestraatweg. Tot het landgoed behoorde de “ Munnickenhof”, de “ Roskam”, “ Snippendael”, heide ( begraafplaats), weiden en akkers, samen 150 ha. Nu heeft het landgoed nog een oppervlakte van 12 ha. Het vorige huis is afgebroken in 1950 en de huidige woning is gebouwd tussen 1951 en 1953. De koetsierswoning met bijgebouwen zijn in 1947 afgebrand. In 1982 is de Oranjerie met tuinmanswoning verkocht en behoort dus niet meer tot het landgoed. In 2007 verkocht de laatste eigenaar Frans Welling het landgoed aan paardenkenner Theo Jansen. Eén van de eigenaren daarvoor was Derk van Meeckeren, heer van Cruishorst.
De Munnickenhof
De Munnickenhof en boerderij de Beemt behoorden bij elkaar. Op de Munnickenhof woonde rond 1700 Rutger van der Hell. Van 1741 – 1751 was Lodewijk van Byland eigenaar. De Munnickenhof was “ gerechtigd” in de Rheder Mars. In 1780 is J.F.W. van Spaen eigenaar en vervolgens in 1832 W.C. Ketjen. In 1982 wordt de boerderij afgebroken en later weer herbouwd. In de huidige boerderij heeft pachter fam. Groenewoud een zorgboerderij gevestigd. Leuk te vermelden is het verhaal van de Graaf van Byland. Hij was eigenaar van het landgoed “de Entel” bij Borculo en was gek op bomen. Bij zijn landgoed liet hij verschillende lanen aanleggen: de grote Allee, de Zij allee enzovoort. Nu was hij ook eigenaar van de Munnickenhof en de Beemt, dus hier moesten ook lanen verschijnen. De boeren waren hier niet blij mee en aangezien de Brinkweg eigendom was van de Marken restte de graaf niets anders dan de bomen te planten op zijn eigen grond, dus tegen de Munnickenhof aan. De bomen werden, vijf jaar oud, geplant in 1774, dus stammen uit het geboortejaar van Napoleon, 1769, nu dus 239 jaar oud.
De Brink
Wanneer we van de zorgboerderij verder lopen passeren we de Roggeweg, gaan met de bocht mee rechtsaf en na een paar honderd meter zien we dan rechts een vervallen schuur staan, thans behorende bij de Kinderboerderij, maar vele jaren daarvoor bij huize “De Brink” welke daar schuin tegenover stond. Al in oude akten, 1407-1410 wordt “ ten goede te Brink” al vermeld. In de actes komen we Hille van Heerde tegen, vanaf 1402 leenvrouwe van het “ Goet thoeHeuve”. In 1632 verkocht Gerhardt van Wenckem aan Gerart Otters een uiterwaard de “Baersche Brink” en deze verkocht hem weer in 1659 aan de ambtsjonker Johan van Wijnbergen. De ambtsjonkers hadden zitting in het toenmalige bestuur van de Kerspel Rheden en vergaderden vaak in de Roskam en het Veerhuis. Vermoedelijk heeft Johan er een huis laten bouwen. Na de van Wijnbergens kwam de familie De Renesses in het bezit van het landgoed tot 1797. Zij hadden een “Heerenbank” in de dorpskerk van Rheden. (met familiewapen). De laatste eigenaar van het landgoed was de heer J.G. Wurfbain, bankier in Amsterdam en wonende op het grote huis op Heuven. Het huis werd in het midden van de 19e eeuw gesloopt. De boerderij welke er bij stond werd in de tachtiger jaren afgebroken en zoals gezegd is de vervallen schuur bij de kinderboerderij het enige wat is overgebleven. Van het landhuis liep een statige Eikenlaan naar de IJssel, de Groenstraat genoemd, niet te verwarren met de Groenestraat in het centrum van Rheden.
In dit verhaal worden de Ambtsjonkers genoemd. Wie waren zij? De gemeente Rheden bestond vroeger uit 2 Ambten: Rheden en Velp. Op 17 oktober 1573 werden de schoutambten Rheden en Velp samengevoegd tot één bestuurlijke eenheid. Dit gebeurde onder druk van de oprukkende Spaanse troepen. De schout was, als vertegenwoordiger van de Landheer, de hoogste gezagsdrager. In 1592 vond er een verandering in het bestuur plaats. De jonkers verlangden invloed in het ambtsbestuur. Het college van ambtsjonkers kwam in 1592 voor het eerst in vergadering bijeen op kasteel Biljoen. De ambtsjonkers moesten 22 jaar oud zijn en uit een riddergeslacht komen, na 1732 de Nederlands Hervormde eredienst belijden en 25 morgen eigen land ter waarde van 12.000 daalders onbezwaard in eigendom hebben.
De Haesenberg
Terug lopende komen we op de splitsing Brinkweg-Worth-Rhedenseweg. De laatste heet overigens tegenwoordig ook gewoon Brinkweg. Op de splitsing staat boerderij de Hazenberg. Er vlakbij stond een schaapskooi welke met het oudste gedeelte van de boerderij in 1990 is afgebrand. De Haesenberg komt al voor op een kaart van van Geelkercken. 21 januari 1516: Johan van Scerpenzeel, richter te Arnhem en van de Veluwezoom oorkondt dat Baldewijn van den Waitter en diens vrouw Jacob overdragen aan Arndt ten Belhem, een huis en hofstad genaamd Hasenberch en gelegen in het kerspel Reden in de buurtschap Wortreden. De Hasenberg was leenplichtig aan de heerlijkheid Gendt ( 1516-1829). Rond 1665 koopt Willem Everwijn de Hasenberg en vervolgens beleent de heer van Gendt in 1671 de Hasenberg aan Willem Everwijn. Latere pachter is de familie Frederiks.
Bergzicht
In 1775 wordt, na opdracht van zijn broer Mr. Gerard Brantesen, Mr. D.W.A. Brantsen beleend met het goed Bergzicht. In 1781 verkoopt hij 29 eikenbomen op het landgoed. In 1802 dragen Mr. D.W.A Brantsen en zijn vrouw G.A.A. Brantsen het goed Bergzicht over aan hun zoon : Mr. Johan Brantsen. Ooit stond er ook een schaapskooi. De boerderij is een zogenaamde Hallenhuisboerderij. De huidige bewoner is Chris Liet.
Op de plek waar de Arnhemseweg en de Arnhemsestraatweg bij elkaar kwamen stond vroeger de villa Voorheide. Een oude muur is nog te herkennen, nu, even voor de spoorlijn bij het begin van de Oranjeweg. Het had verschillende eigenaren, maar in 1950 woonde er de weduwe Ridder van Rappard. Een honderd meter daarvoor, de bekende “Punt” genoemd, stond ook een woonhuis met dezelfde naam. Een stukje geschiedenis, want tussen dit perceel en Voorheide liep een klein weggetje dat aansloot op de Roggeweg( al in 1832 vermeld) en er tegenover op de Snippendaalseweg welke richting Eerbeek liep. De spoorlijn kwam vele jaren later, rond 1866. In de 60er jaren sloopte men de Punt, villa Voorheide en de tuinmanswoning. Zoals gezegd bleef de oostelijke tuinmuur overeind. Er kwamen stoplichten en in 2007 verscheen de rotonde. Vlakbij de tuinmuur werden rond 1929 een aantal urnen gevonden evenals op het landgoed Rhederhof en de Kruishorst. Een bewijs dat al vele eeuwen geleden de omgeving bewoond werd.
Hans Rijnbende 2008